تامین دلیل و كاربرد آن
طرح دعوا در دادگستری بدون در اختیار داشتن دلیل، نه تنها ثمره و نتیجهای جز تحمیل هزینهی دادرسی بر دوش فرد نخواهد داشت بلکه حتی ممکن است موجب مسئولیت مدنی او نیز بشود؛ به این معنی که این شخص باید هزینههایی که طرف مقابل او برای شرکت در دادرسی و دفاع از خود متحمل شده است را پرداخت کند.
در تامین دلیل شخصی که ذینفع است (یعنی احتمال میدهد در آینده بخواهد طرح دعوا کند یا طرف دعوی قرار بگیرد) و ادلهای دارد که احتمال میدهد تا زمان طرح دعوا، دیگر دسترسی به آنها مقدور نیست برای حفظ این ادله اقدام به تامین دلیل میکند یعنی ادلهی موجود را در سایهی امنیت قرار میدهد زیرا هرکس بخواهد در دادگستری طرح دعوی کند (خواهان) باید مستند، طرح دعوی کند و دلایلی برای اثبات ادعای خویش داشته باشد البته این بدان معنی نیست که تامین دلیل صرفاً برای خواهان کاربرد دارد بلکه ممکن است خوانده (کسی که دعوی علیه وی مطرح شده یا خواهد شد) نیز نیاز به تامین دلیل داشته باشد.. باید توجه کنیم که تامین دلیل برای حفظ ادلهی موجود است و نیز باید بدانیم تامین دلیل صورت میگیرد تا بعدها در دادگاه ارائه شود بر همین مبنا تشخیص میزان ارزش دلیل برای اثبات ادعا و حقانیت اشخاص با دادگاه است و صرف تامین دلیل به معنای صحت آن نیست.
در چه مواردی میتوان تامین دلیل کرد؟
باید بگوییم در هر موردی که احتمال دهیم استفاده از قرائن و امارات موجود درمحل یا نزد شخص دیگری در آینده ممکن است متعذر یا دشوار شود میتوان از تامین دلیل استفاده کرد. تامین دلیل میتواند از راههایی از قبیل تحقیق محلی و کسب اطلاع از مطلعین، اخذ نظریهی کارشناس یا صورت برداری از دفاتر تجاری انجام شود.
مثال بارزی که در خصوص اخذ نظریهی کارشناس در زندگی روزمره میتواند بسیار متداول باشد، در خصوص خسات وارده به وسیلهی نقلیه است. ممکن است ماشین شما در کنار خیابان پارک باشد و وسلیهی نقلیهی دیگری به آن برخورد و خسارت وارد کند ولی از صحنه متواری شود در اینجا شما ممکن است بخواهید طرح دعوا کنید و نمیتوانید تا پایان دادرسی صبر کنید و میخواهید اتومبیل خود را تعمیر کنید پس بهترین کار این است که نظریهی کارشناس را در خصوص ارزیابی خسارت تامین دلیل کنید.
مرجع صالح برای تامین دلیل
قبلا تامین دلیل در صلاحیت دادگاه حقوقی بود ولی اکنون با تصویب قانون شوراهای حل اختلاف و ایجاد شورا، تامین دلیل در صلاحیت شورایی است که دلیل در حوزه یا محدوده آن واقع شده است و اگر در حوزهای شورا نبود در صلاحیت دادگاه حقوقی آن محل خواهد بود.
شرایط تامین دلیل
مطابق ماده 149 قانون آئین دادرسی مدنی و دیگر مقررات حاکم، تامین دلیل تابع شرایطی است:
1-دلایل یا مدارکی موجود باشد نه آنکه ذی نفع در پی تحصیل و جمع آوری دلیل باشد.
2-احتمال آن باشد که دسترسی به دلایل موجود در آینده غیرممکن باشد یا دسترسی به آنها به سختی صورت گیرد یا طبیعت دلیل به گونه ای باشد که در زمان مناسب دسترسی به آن به همان شکل موجود میسر نباشد.
3-درخواست تامین دلیل از مرجع صالح صورت گیرد.
4-در تامین دلیل ازسوی طرف مقابل ممانعتی صورت نگیرد، زیرا شخص مقابل می تواند مانع از تامین دلیل شود و نسبت به آن مقاومت نشان دهد.
نحوه ارائه دادخواست تامین دلیل
درخواست تامین دلیل می توادن کتبی یا شفاهی بوده و پیش از اقامه دعوا یا در هنگام رسیدگی به عمل آمده باشد. به طریق اولی درخواست تامین دلیل درضمن دادخواست نیز جایز است. این درخواست باید حاوی مشخصات درخواست کننده و طرف او، موضوع دعوی و اوضاع و احوالی که موجب درخواست تامین شده باشد. البته قانون آئین دادرسی مدنی این اجازه را داده است که اگر تعیین طرف مقابل برای درخواست کننده تامین دلیل ممکن نباشد، درخواست مذکور ببدون تعیین طرف پذیرفته گردد.